آکادمی و موسسه علمی پژوهشی ابن سینا

نتیجه گیری در انجام رساله دکتری کلام تطبیقی حاضر

در اینجا به سخنی که در ابتدای انجام رساله دکتری کلام تطبیقی حاضر بیان کردیم، بازمی گردیم. مقایسه میان تحولات اصلاحي در کشورهای اسلامی و کشورهای غربی سرانجام به جایی رسید که بعضی از اندیشمندان در جهان اسلام بدین باور افتادند که این دو اقلیم، سرنوشت کمابیش مشترکی داشته و دارند و از آنجا که قواعد و قوانین آفرینش و طبیعت، قطعی و مستمر و فراگیر است و جایی برای استثنا در آن نیست، ما و غرب در مسیر تعالی یا انحطاط از قوانین مشترکی استفاده می کنیم و لذا هر چه عامل پیشرفت است، در همه جا عامل پیشرفت است و هر چه عامل پسرفت است، در همه جا این گونه است و از آنجا که جریان اصلاحات پروتستانی انقلابی در عالم فکر و اندیشه و سیاست و اجتماع و فرهنگ پدید آورد، باید از این واقعه عبرت گرفت و راه طی شده و آزموده و به نتیجه رسیده را رفت. 
جالب اینکه جریان پروتستانی در اصل جریانی بنیادگرا و شاید بتوان گفت که متحجر و واپسگراست، اما چرا این جریان تا بدین حد مورد توجه و استقبال جریان اصلاح طلب ایرانی و بعضاً غیرایرانی قرار گرفته، تا جایی که عده ای به خیال افتاده اند که پروتستانهای غرب، فرشتگان نجات آنها بوده اند؟ 
البته دو جریان مذکور در بعضی از امور مشترکند، مانند تفسیر مجدد و بازسازی دینی، عرفی سازی و تفسیر دنیوی (البته از طریق مفهوم شغل دنیوی به مثابه تکلیف نزد پروتستانها، و نزد روشنفکران از طریق تفسیر مجدد دین با استفاده از علوم دنيوي)، ناچیز انگاری نقش مناسک و شعایر دینی در حیات اجتماعی، احترام گذاشتن به آزادی در تفسیر دین. اما تفاوتهایی ماهوی میان دو جریان پروتستانی و روشنفکری ديني هست که عبارتند از:

    توجه اصولی پروتستانها به اصول دین به جای متون کلاسیک غربی، 
    قرار داشتن خدا در اندیشه دینی پروتستانها، به جای انسان نزد روشنفکران، و قرار داشتن عمل اجتماعی در جهت افزایش عظمت خدا. 
    بیشترین تلاش پروتستان ورود به جمع برگزیدگان است، اما بیشترین همت روشنفکران، ورود به دنیای مدرن است. پروتستانها مسحور خدايند، اما روشنفکران مسحور جهان مدرن و صنع انسان مدرنند. 
    مخالفت بر سر کثرت گرایی و پذیرفتن راههای مختلف برای نجات،
    اختلاف بر سر منشأ ضرورت عمل اجتماعی که نزد پروتستانها تکلیف است اما در نزد اینها حق است. 
    عقل نزد پروتستانها ضعیف است و ناتوان، اما روشنفکر بر توانایی نامحدود عقل تکیه می کند.
     پروتستانها تقدیرگرايند اما روشنفکران بر آزادی و اختیار بشر تأکید دارند.

 البته گاهی میان اصلاحات دینی و اصلاحات پروتستانی تمییزی نهاده نمی شود و گمان می شود که هر گونه اصلاح دینی، اصلاح پروتستانی متعارف است. به بیان دیگر، می توان پذیرفت که بعضی تحولات با تحولات در اندیشه دینی گره خورده بود، اما این که مراد از اندیشه دینی، صرف تفکرات پروتستانی باشد، محل تأمل است و چه بسا نتوان اثبات کرد یا خلافش به اثبات رسد.
اشتباه فاحش دیگر است که گاه هنگام جستجو از احوال غرب، یک باره به سراغ قرن «شانزدهم» می رویم، در حالی که قرن شانزدهم در «میانه» راهی است که غرب مسيحي در دوره جدید آغاز کرد. حقیقت آن است که اگر بخواهیم مقایسه ای جدی به جا آوریم، باید در آخر صف بایستیم نه وسط آن و به جای مقایسه تحولات دینی دو قرن جدید اسلام با تحولات مشابه در عصر اصلاحات، آن را با تحولات قرن دوازه و سیزده مسیحی بسنجیم که تازه اولین مراکز علمی در فرانسه و بریتانیا شکل گرفتند و مردمان آن ديار اشتياق و عطشي فراوان به بازخواني و تأمل در ميراث روم و يونان و ساير اقوام و ملل از جمله جهان اسلام که پرچمدار علم و رشد بود، از خود نشان داند و در گام نخست به ترجمه و شرح ميراث گذشتگان همت گماشتند. غرب در دوره جدید مهمترین تحولاتش از قرن دوازهم میلادی آغاز شد و مهمترین میوه آن، پدیده مدرنیسم یا تجددگرایی است که مدت زمان زیادی طول کشید. این جریان در اصل واکنشی بود بر ضد سنت و دین مسیحیت، و اصلاً مدرنیته خود را با نفی مسیحیت سنتی معرفی می کند، نه با ذکر جهات اثباتی و البته صدور این مفهوم و دامن گستر شدنش موجب شد که همین مفهوم با لوازمش - که نفی دین و سنت است - در سایر جاها مطرح شود و بدین سان چالش میان سنت و مدرنیته شکل گرفت. مسئله مهم در اینجا آن است که مدرنیته، نوعی انسان شناسی و جهان شناسی را مطرح کرد و همین به دنبال خودش پیامدهایی آورد که بسیار عظیم و شگرف بود و در سایر نقاط عالم مورد توجه قرار گرفت که یکی از مهمترینش، مسئله علوم تجربی است.

جهت دانلود فایل کامل کلیک کنید

در صوت داشتن هرگونه سوال در ارتباط با نحوه انجام رساله دکتری کلام تطبیقی با ما در ارتباط باشید.