آکادمی و موسسه علمی پژوهشی ابن سینا

انجام رساله دکتری جامعه شناسی سیاسی 

انجام رساله دکتری جامعه شناسی سیاسی حاضر با توجه به اهمیت مذهب و دین در جامعه ایرانی با استفاده از نظریه  های هانتینگتون و هابرماس میزان دین‌داری افراد را نیز در گرایش به دموکراسی مورد بررسی قرار داد. طبق نظریه هانتینگتون، دین به عنوان بخش عمده و تأثیرگذار فرهنگ در هر جامعه‌ای با برقراری دموکراسی در آن جامعه ارتباط دارد. طبق نظریه هانتینگتون فرهنگ‌های دینی متفاوت  میزان تطابق متفاوتی با دموکراسی دارند. اما هابرماس معتقد است با اهمیت یافتن دوباره دین در دوران معاصر  باید فرضیه عدم تطابق دین و دموکراسی را کنار بگذاریم. دموکراسی مشورتی می تواند با روش گفت و گو توافق لازم برای برقراری دموکراسی بین نیروهای دینی و سایر نیرو های اجتماعی را فراهم کند. اینگلهارت نیز در پژوهش بین المللی تجربی خود در کتاب مقدس و عرفی طبق یافته های خود اذعان می کند که تئوری هانتینگتون مورد تائید نیست. 
به عنوان نمونه طبق یافته های تجربی او تفاوتی بین مسلمانان و غیر مسلمانان در پذیرش اصول دموکراسی وجود ندارد. رابطه دین داری و گرایش به دموکراسی رابطه پیچیده ای است. و نیاز به سنجش دقیق و کامل دارد. و می تواند به تنهایی موضوع یک رساله باشد. در این پژوهش با توجه به تاکید بر متغیر های مستقل دیگر، تنها میزان دین داری افراد را با گرایش به دموکراسی مورد مطالعه قرار دادیم. و فرضیه‌ای مبنی بر رابطه بین میزان دین‌داری افراد و گرایش به دموکراسی مورد آزمون قرار گرفت. 
برخی نظریات و پژوهشهای پیشین وجود رابطه معکوس بین دیندار بودن افراد و گرایش به دموکراسی را مطرح کرده بودند. ولی طبق یافته‌های این پژوهش بین میزان دین‌داری پاسخگویان و گرایش به دموکراسی رابطه معکوسی وجود ندارد. با توجه به یافته های  این پژوهش و همچنین پژوهش های تجربی دیگر در مورد میزان دین داری، جامعه ایرانی به طور عمومی جامعه ای مذهبی است. و به  نظر می رسد در مواجهه با دموکراسی دین دار بودن یا نبودن افراد عامل تمایز نیست. اصول دموکراسی مانند برابری افراد و حقوق مدنی با اسلام هیچ عدم تطابقی ندارد. به نظر می رسد نمی توان دین را عامل تمایز بین افرادی دانست که به دموکراسی گرایش بیشتری دارند و آنها که به دموکراسی گرایش کمتری دارند. همانگونه که در میان نیرو های اجتماعی مختلف در جامعه دیده می شود، گروه های مخالف با یکدیگر با ویژگی دین دار بودن یا نبودن متمایز نمی شوند. دین ممکن است حتی از طریق تاثیر بر برخی عناصر فرهنگی نتایج مطلوبی بر دموکراسی داشته باشد. همانگونه که یافته های پژوهش نشان می دهد بین میزان دین داری و اعتماد اجتماعی رابطه مثبت وجود دارد.
تا به حال درباره دلایل فرهنگی و طبقاتی عدم شکل‌گیری دموکراسی اشاره کرده‌ایم. اما اغلب این روشن‌فکران جامعه هستند که دموکراسی را برای مردم تعریف کرده و رهبری روند دموکراتیزاسیون را به عهده می‌گیرند. به نظر می‌رسد دو گروه از روشن‌فکران به روند دموکراتیزاسیون در ایران لطمه وارد می‌کنند. دسته اول گروهی هستند که به اندازه کافی به تفاوت‌های جامعه ایرانی توجه نمی‌کنند و تلاش دارند الگوهای غربی را برای جامعه ایرانی تجویز کنند. این گروه بدون توجه به ویژگی‌های فرهنگی ایرانیان، قصد دارند به دموکراسی شبیه به غرب در سطح سیاسی برسند. دسته دوم کسانی هستند که معتقدند دموکراسی یکسره مفهومی غربی است و مناسبتی با جامعه ما نداشته و باید در مقابل آن به عنوان یک مفهوم بیگانه و متعلق به متخاصمان ایستادگی کرد. اگر چه خوشبختانه گروهی از روشنفکران تلاش دارند تلفیقی از فرهنگ و سنت ایرانی- اسلامی و اصول و رویه‌های مطلوب دموکراسی ایجاد کنند. به عنوان نمونه می‌توان به تلاش‌هایی اشاره کرد که در زمینه برقراری ارتباط بین الگوهای دموکراسی مشورتی و شوراکراسی اسلامی می‌شود.
اگر دموکراسی داخلی و بومی توسط روشنفکران و نخبگان جامعه تبیین نشود، جریان دموکراتیزاسیون، که مسلما خواست طبقه متوسط و نسل‌های جدید هست، یا در برخی حوادث اجتماعی تبدیل به جنبشی رادیکال شده، بحران هایی را ایجاد می کند، و یا از بیرون هدایت می‌شود. همانطور که نتایج پژوهش نشان داد کسانی که گرایش بیشتری به دموکراسی داشتند، میزان استفاده بیشتری نیز از رسانه های خارجی داشتند. باید تلاش شود اصول دموکراسی  هر چه بیشتر به  عنوان یک جزء درون گفتمان نظام معرفی شود و آرام و پیوسته در حرکت باشد.
 به لحاظ مهمترین یافته های تبیینی این پژوهش  نخست اینکه پژوهش تلاش کرده است دموکراسی در جامعه ایرانی را از منظر خرد مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. چرا که بیشتر تحلیل های موجود، دموکراسی را از منظر موانع و عوامل کلان مورد بررسی قرار داده اند. امروزه اکثر تحلیل گران بر این باورند که دموکراسی تنها نتیجه چانه زنی نخبگان با هوش نیست بلکه بر جهت گیری عمیق شهروندان مبتنی است. در واقع دموکراسی ، دستگاهی نیست که از زمان آغاز به کار عملکرد کارامدی داشته باشد. بلکه با مشارکت شهروندان تحقق یافته و رشد می کند. با وجود پژوهشهای بسیاری در سنجش نگرش کشور های غربی به دموکراسی، اینگلهارت در تحقیق اخیر خود احساس تاسف می کند از اینکه تحقیقات زیادی راجع به توجه به دموکراتیک شدن نگرشهای توده وجود ندارد. از این منظر با توجه به تعداد اندک تحقیقات تجربی مطالعه گرایش افراد به دموکراسی در ایران، این تحقیق می تواند به شناخت نگرشهای سیاسی، اجتماعی جامعه کمک کند.
 همچنین این پژوهش تلاش کرده است  با استفاده از رویکرد کلی دموکراسی تاملی، نگاه نویی به تبیین دموکراسی داشته باشد. در این دیدگاه دموکراسی به عنوان نظامی در نظر گرفته می شود که اصول آن در میان عامه مردم جامعه، پذیرفته شده، به طوریکه عموم شهروندان، هنجار های دموکراتیک را در زندگی روزانه تجربه می کنند. میزان گرایش به دموکراسی در سطح سیاسی مستلزم تجربه دموکراسی در سطوح اجتماعی است. لذا نوع نگرشهای خانوادگی افراد، میزان مدارای اجتماعی و مشارکت اجتماعی آنان پتانسیل گرایش به دموکراسی آنان را تعیین می کند. همانطور که این متغیر در مدل نهایی نیز باقی ماند. نگرشهای اجتماعی و سیاسی افراد با یکدیگر ارتباط دارد.

سرمایه فرهنگی یکی دیگر از متغیر هایی است که تابه حال در تبیین گرایش به دموکراسی در جامعه ایرانی استفاده نشده بود. و با توجه به میزان تاثیر قوی این متغیر و تاثیر بیشتر آن حتی نسبت به سرمایه اقتصادی می توان نتیجه گرفت. که مدل تبیینی قشری، طبقاتی بوردیو می تواند تبیین کننده مناسبی برای گرایش به دموکراسی افراد باشد. همچنین این تحقیق یک تائید تجربی برای نظریه ها و تئوریهایی ایجاد کرده است که معتقدند طبقه متوسط بیش از سایر اقشار اجتماعی به دموکراسی گرایش دارند. البته باید یادآور شد امروزه طبقات متوسط متفاوتی وجود دارد. در میان طبقه متوسط نیز سرمایه فرهنگی عامل تمایز می باشد. 

پیشنهادات

 دربخش نهایی بر اساس یافته های حاصل از انجام رساله دکتری جامعه شناسی سیاسی حاضر، جهت تداوم و تدقیق یافته های بدست آمده، ، پیشنهاداتی ارائه می گردد:
الف: پیشنهاداتی برای تحقیقات بعدی:
 از آنجا که تعداد پژوهشهای تجربی در مورد گرایش به دموکراسی زیاد نیست. به نظر می رسد تحلیل مناسب دموکراسی و گرایش به آن در جامعه ایرانی مستلزم پژوهش های مختلفی می باشد که هر یک از آنها از جنبه های مختلف این مسئله را مورد مطالعه قرار دهند. استفاده از تجربه های پیشین می تواند برای تحقیقات بعدی راه گشا باشد. از آنجا که دموکراسی مفهومی سیاسی است. پاسخگو در پاسخ به سولات پرسشنامه ممکن است به پنهان کردن عقاید خود بپردازد. بنابراین به نظر می رسد استفاده از برخی روشهای کیفی مانند مصاحبه عمیق می تواند تا حدودی به تدقیق یافته های پژوهش یاری رساند.
همچنین از آنجا که دموکراسی مفهومی چند بعدی است. برای دقیق تر بودن یافته های پژوهش می توان هر یک از ابعاد را به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد.
 باتوجه به یافته های پژوهش تفاوت زیادی بین اقشار مختلف در گرایش به دموکراسی وجود دارد. به نظر می رسد مطالعه تطبیقی بین اقشار مختلف اجتماعی که به خصوص به لحاظ سرمایه اقتصادی، فرهنگی متفاوت باشند، به عنوان نمونه قشر دانشگاهیان و عامه برای توصیف و تبیین گرایش به دموکراسی در جامعه ایران جالب باشد. 
یکی از  موانعی که پژوهش با آن مواجه بود سیاسی بودن سوالات پرسشنامه و در نتیجه حاضر نشدن برخی از افراد به پاسخگویی بود. همچنین در این رابطه تعداد زیادی پرسشنامه نیمه تکمیل شده به دست ما رسید که مجبور به نادیده گرفتن آنها شده و به جمع آوری مجدد داده به مقدار این پرسشنامه ها اقدام کردیم. که متحمل صرف وقت و هزینه بود. 
ب: پیشنهادات اجرایی:
- از آنجا که طبق یافته های این پژوهش و همچنین پژوهشهای پیشین مشارکت اجتماعی افراد و همچنین اعتماد اجتماعی پاسخگویان به عنوان مولفه های سرمایه اجتماعی در جامعه پائین می باشد. به نظر می رسد در نظر گرفتن تمهیداتی برای تسهیل عضویت افراد و اقشار مختلف اجتماع در انجمنهای مدنی لازم می باشد. 
- از آنجا که اکثر افراد فقط در زمان رای دهی و انتخابات در گیر مسائل سیاسی شده و بعد از آن کمتر مسئولیتی برای مشارکت خود در جامعه احساس می کنند. در نظر گرفتن تمهیداتی برای افزایش علاقه و مشارکت مردم در مباحث سیاسی به افزایش آگاهی آنان و مشارکت مداوم و عمیق اقشار مختلف کمک می رساند. 

محدودیت های انجام رساله دکتری جامعه شناسی سیاسی حاضر

یکی از مشکلات و محدودیت های انجام رساله دکتری جامعه شناسی سیاسی حاضر جمع آوری داد های تجربی به روش پیمایش بود، چراکه سوالات پرسشنامه در بسیاری موارد مانند گویه های مخالفت با اقتدارگرایی، تجربه اعتراض سیاسی و همچنین اقتدار گرایی سوالهای کاملا سیاسی بوده و جلب اعتماد افراد برای پر کردن  کامل پرسشنامه کار دشواری بود. به خصوص که تجربه پژوهشهای پیشین نشان داده بود که معمولا این قبیل سوالات پاسخ داده نمی شود و تعداد بالای گویه های بی جواب می تواند به داده ها لطمه وارد کند.
از دیگر محدودیت های تحقیق می توان به دشواری ساختن شاخص مرکب گرایش به دموکراسی با توجه به چارچوب نظری تلفیقی و در نظر گرفتن عوامل مختلف اشاره کرد. تعداد کم پژوهشهای تجربی و شاخصهای آزموده شده در جامعه ایرانی، سبب نبود شاخصهای استاندارد در این زمینه می باشد. به این جهت برای ساختن یک شاخص مرکب چند بعدی می بایست چندین بار پیش ازمون گرفته شده و شاخص برای دقیق تر شدن تغییر می کرد، که این کار نیازمند صرف وقت و هزینه زیادی بود. به طوریکه شاخص کلی گرایش به دموکراسی در این پژوهش سه بار مورد آزمون اعتبار قرار گرفت.